Niebieska komnata cudów w Palermo
W 2003 roku Giuseppe Cadili i Valeria Giarrusso kupili dom w Palermo, przy via Porta di Castro w dzielnicy Albergheria. Wewnątrz odkryli mieszkanie, które wygląda niczym zachwycająca scenografia arabska do „Baśni z tysiąca i jednej nocy” – jest całe wymalowane na niebiesko i pokryte arabskimi napisami. Do tej pory nie wiadomo do końca, w jakim celu powstała „Camera delle meraviglie”, czyli „Komnata cudów” w Palermo. Niebieskie ściany, zdobienia, liternictwo robią olbrzymie wrażenie i z punktu widzenia artystycznego są w istocie prawdziwym plastycznym cudem.
Sycylia przez długie wieki była wyspą, na której ścierały się różne kultury – od rzymskiej i kartagińskiej, przez arabską, bizantyjską, normańską po kulturowe i polityczne wpływy Burbonów czy Aragończyków. To wszystko, rzecz jasna, odcisnęło swoje piętno na sycylijskiej architekturze. „Niebieska komnata” jednak, nawet w tym tyglu, w którym mieszały się architektoniczne style i gatunki wydaje się czymś unikatowym – również z tego powodu, iż ciągle nie do końca wiadomo, czemu całe mieszkanie miało tak naprawdę służyć.
Pierwsza istotna rzecz dotyczy tego, że „Komnata cudów” powstała stosunkowo „niedawno”, najprawdopodobniej w XIX wieku. Któż jednak i dlaczego wszystkie ściany i sufity wymalował na niebiesko, zaś ściany pokrył malowanymi na srebrno arabskimi napisami? Oczywiście od czasu, gdy w 2003 dokonano odkrycia, rozpoczęto badania zabytku, używając do tego także najnowocześniejszych metod. W trakcie prac restauratorskich, prowadzonych m.in. przez Franco Fazzio, ujawniano coraz więcej srebrnych i złotych napisów, zaś prześwietlanie ścian promieniami X i używanie metod fluorescencji ujawniły nie tylko ukryte pod wierzchnią farbą rysunki, ale także umożliwiły datowanie na drugą połowę XIX wieku.
Czy mieszkanie służyło za niewielki meczet? Na to mogło np. wskazywać zorientowanie balkonu w stronę Mekki. Jednak dość szybko te interpretacje podważono. Przyjęto, że „Komnata Cudów” powstała, jak inne podobne w owym czasie (np. komnata króla Ferdynanda Burbona w Pallazina Cinese) w związku z modą na „orient”.
Z drugiej strony historyk Gaetano Basile postawił tezę, iż mieszkanie zostało tak wymalowane między XVIII a XIX wiekiem i było własnością bogatego muzułmańskiego kupca.
Dodatkową trudność sprawiał język – napisy były wykonane po arabsku, ale pośród nich znaleziono też wpisy po hebrajsku, a nawet słowa łacińskie, zaś gdzieniegdzie znajdowały się tzw. tughra (rodzaj ozdobnego napisu/pieczęci sułtanów imperium ottomańskiego). Najczęściej jednak powtarza się napis, jedna z maksym Mahometa: „Niech będzie pochwalony Bóg, nic mu się nie równa”.
Między innymi z tego względu historyk sztuki Vittorio Sgarbi uważa, że komnaty były przeznaczone do medytacji. Do innych wniosków doszedł profesor Sherif El Sebaie, który w 2014 roku opublikował książkę o „Komnacie cudów”. Konkludował w niej, iż całe mieszkanie jest niejako „fikcyjne”, zaś zostało tak wymalowane przez jakiegoś mieszkańca Palermo, który chciał mieć robiący wrażenie „orientalny pokój”. I że nie ma w niej tak naprawdę „arabskości”.
Jednak tę wersję podważyli inni historycy, z uniwersytetu w Bonn – Sebastian Heine i Sarjoun Karam. Poddali oni głębokiej analizie „niebieską komnatę” i doszli do wniosku, iż jest jednak ona wytworem kultury arabskiej, zaś jej korzenie mogą być dużo starsze, niż się sądziło.
Jedno jest pewne – „Komnata cudów” to wyjątkowe, niezmiernie ciekawe dzieło sztuki. „Che meraviglia!” („Jakie piękne!”) wykrzyknie z pewnością ten, kto przekroczy próg tajemniczego apartamentu w Palermo.
Tommaso Calvini/Faro d’Italia