Dante – ojciec języka włoskiego

Język, który obecnie nazywamy językiem włoskim, rozwinął się z dialektu florenckiego. Po zjednoczeniu Włoch, które nastąpiło w roku 1861, zarządzeniem nowo powstałych władz państwowych, florencka odmiana dialektu toskańskiego została językiem tworzącego się Królestwa, w którym istniało niezliczone bogactwo dialektów. 150 lat temu po włosku – czyli w dialekcie florenckim, mówiło zaledwie 2,5% mieszkańców Półwyspu Apenińskiego!

Wybrano go dla całych Włoch z tego powodu, że właśnie w tym dialekcie tworzył Dante Alighieri –  Il Sommo Poeta, Il Sommo, il Poeta – zwany „ojcem języka włoskiego”. Jego największe dzieło to poemat Komedia. Dopiero potomni (mówi się, że był to Boccaccio) dodali do tytułu przymiotnik Boska, dla podkreślenia wyjątkowości utworu, który wywarł ogromny wpływ na kulturę europejską, a Dante na zawsze wpisał się w historię światowej literatury. Stworzył słowa i wyrażenia, które na stałe zagościły w różnych językach. Do języka polskiego trafiły sceny dantejskie, a także fraza, którą Dante umieścił na odrzwiach piekieł: Porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wchodzicie (włoskie: Lasciate ogni speranza voi ch’entrate).

Trudno zliczyć słowa i wyrażenia z Boskiej Komedii, którymi posługują się mieszkańcy Włoch, można jedynie wskazać kilka najczęściej używanych:

Non mi tange (Mnie to nie rusza, ani mnie to grzeje, ani ziębi) – te słowa wypowiada Beatrycze, wyjaśniając Wergiluszowi, że wcale nie obawia się królestwa Lucyfera (Pieśń II, Piekło). 

Stai fresco, stiamo freschi (Nie uda się, już po nas, nic z tego) – w dziewiątym kręgu piekieł, gdzie uderzają lodowate podmuchy wiatru od skrzydeł Lucyfera, Dante umieścił zdrajców. Ci potępieńcy, splamieni w oczach Boga największym grzechem, są zanurzeni w lodowatym jeziorze Cocytus. Dzięki wyobraźni Dantego, wyrażenie to jest używane jako określenie jakiejś wielkiej porażki, czegoś, co nie może się udać.  

Bel Paese (Piękny kraj). Synonim Włoch, dziś używany głównie z nutą ironii, to również cytat z Boskiej Komedii.

Galeotto fu/Galeotto fu il libro (To przez kogo innego, co złego to nie ja) – wyrażenie używane w tonie żartobliwym, kiedy chce się powiedzieć, że coś się stało bez naszej woli i kto inny za to odpowiada. Jeden z najsłynniejszych cytatów „dantejskich”, pochodzi z V pieśni Piekła, w której Francesca da Rimini opowiada poecie o nieszczęśliwej miłości, która połączyła ją z bratem jej własnego męża, Paolo Malatestą. Kochankowie czytali wspólnie książkę o Lancelocie i rycerzach Okrągłego Stołu, w której sługa królowej Ginewry, Galeotto, był powiernikiem miłosnych tajemnic. Takim „Galeottem” stała się dla nich wspólnie czytana książka.

Fatti non foste a viver come bruti – zdanie wypowiedziane przez Ulissesa, który przemawiał do swoich towarzyszy. Sens tych słów znakomicie oddaje polskie tłumaczenie:

Myślcie, skąd człowiek swój początek bierze:On nie stworzony, aby żył jak zwierzę,Cel jego trudów nauka i cnota. 

Dzień Dantego nazywany jest w Italii Dantedì. Powiadają, że Dante wpośród ciemnego znalazł się lasu 25 marca 1300 roku (z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek). Można zatem stwierdzić, że to dzień szczególny: nie czwartek, a Dantek; nie giovedì, a Dantedì!

Wanda Kapica