Za nami 66. edycja honorowania włoskich artystów kina przez Włoską Akademię Filmową. Na uroczystej gali przyznano nagrody David di Donatello 2021. Nie brakło wielkich wzruszeń. Wśród nagrodzonych Sophia Loren i Monica Bellucci. 

„O Madonno, pomóż mi – mówiła z głębokim wzruszeniem wspaniała Sophia Loren odbierając nagrodę za najlepszą rolę żeńską w znakomitym filmie (reżyserowanym nota bene przez jej syna) »La Vita davanti a sé« – aż trudno w to uwierzyć. Pierwszy raz odbierałam Dawida 60 lat temu, ale dzisiaj wydaje mi się, jakby teraz przydarzało się to po raz pierwszy. Radość i wzruszenie są te same”. Potem opowiadała o chłopcu, który zagrał z nią w filmie oraz o swoim synu Edoardo, dzięki któremu obraz powstał. Syn zresztą stał tuż obok na scenie – Sophii Loren trzeba było pomóc wejść po schodach. Głos wielkiej aktorki drżał, gdy dziękowała za nagrodę, a na koniec dodała: „Nie wiem, czy to jest mój ostatni film, mam chęć robienia kolejnych, ciągle jeszcze piękniejszych, ja bez kina nie mogę absolutnie żyć”. Po tych słowach zerwała się burza oklasków, a cała sala, na której przy osobnych stolikach siedzieli zaproszeni goście (zachowano odpowiedni dystans z racji COVID), wstała gotując wielkiej gwieździe standing ovation. Kwestia pandemii powracała w trakcie gali kilkakrotnie, w końcu ostatni rok odcisnął się bardzo mocno na całym przemyśle filmowym – zarówno jeśli chodzi o produkcje, jak i życie twórców. Poza Loren na scenie pojawiły się inne wielkie gwiazdy, niektóre uhonorowano Dawidami specjalnymi – i tak statuetkę dostała Monica Bellucci, która połączyła się z Bułgarii, gdzie kręci swój najnowszy film. Nagrodę za całokształt kariery otrzymała Sandra Milo, która powiedziała z charakterystycznym dla niej uśmiechem: „Nigdy nie jest za późno na nagrodę”. Trzeci David specjalny został przyznany aktorowi Diego Abatantuono.

Nagrody David di Donatello nazywane są czasem „włoskimi Oscarami” – przyznawane są twórcom włoskich filmów w różnych kategoriach filmowego rzemiosła: od reżyserii po kostiumy, scenografię, charakteryzację czy montaż. W tym roku o Dawidy ubiegało się kilku najsilniejszych konkurentów, wśród nich film o niepełnosprawnym umysłowo, acz genialnym malarzu Antonio Ligabue. Obraz miał najwięcej nominacji (15) i został też generalnym zwycięzcą tej edycji – zdobył nagrody za najlepszy film, za reżyserię dla Giorgio Dirittiego oraz za główną rolę dla fantastycznego Elio Germano. Aktor ten, aby wcielić się w niepełnosprawnego geniusza, musiał przejść też przemianę fizycznią, w czym pomagali (także nagrodzeni) charakteryzatorzy, fryzjerzy (samo ułożenie włosów było wyzwaniem). Germano nauczył się też języka niemieckiego z charakterystycznym szwajcarskim akcentem.

Za role drugoplanowe nagrody poszły do rąk Matildy de Angelis i Fabrizio Bentivoglio za film „Nieprawdopodbna historia Wyspy Róż” (pisaliśmy o nim na łamach Faro d’Italia – jest w Polsce dostępny na Netflix). David za najlepszy debiut filmowy przypadł w udziale Pietro Castellitto za „I Predatori”. „Miss Marx” Susanny Nicchiarelli to niezmiernie ciekawy, kostiumowy film (polecamy!) o córce Karola Marksa – otrzymał dwie nagrody, jedną dla najlepszego producenta dla Massimo Cantiniego, drugą za najlepszą ścieżkę dźwiękową dla Gatto Ciliegia, Grande Freddo i Downtown Boys – muzyka rockowa w filmie z XIX wieku brzmi znakomicie!

Wśród wielkich przegranych można wymienić ciekawy film o Bettino Craxim („Hammamet”) oraz film braci d’Innocenzo „Favolacce”. Ten ostatni zresztą był przyczynkiem kontrowersji. Reżyser Gabriele Muccino, na Facebooku ogłosił iż wycofuje swój film „Gli anni piu belli” z kategorii najlepszy film oraz reżyseria, w proteście przeciwko nagradzaniu i promowaniu takich produkcji, jak Favolacce. To przez takie filmy, w jego mniemaniu, upada prestiż nagród David di Donatello. 

Przyznać trzeba, że „Favolacce” robią wrażenie offowego, amatorsko inscenizowanego i źle zagranego filmu, czego nie może rekompensować poetyckie podejście twórców ani poruszanie ważnych społecznie tematów. Rzemiosło w istocie powinno być na pierwszym miejscu. I słusznie! „Favolacce” miał aż 13 nominacji, ale dostał nagrodę tylko za montaż.

Za scenariusz oryginalny do filmu „I Figli”, zamiast zmarłego w 2019 roku Mattię Torre, nagrodę odebrała jego córka Emma, która stojąc obok mamy wygłosiła wzruszające podziękowania. 

Wręczanie Dawidów miało jeszcze jeden mocny, wzruszający element – były to chwile, w których z Teatro Opera di Roma, Rai transmitowała, między wręczaniem nagród, słynne utwory muzyki filmowej zmarłego w zeszłym roku wielkiego Ennio Morricone. Dyrygował jego syn Andrea. Nie dało się nie uronić łzy, słuchając przepięknych melodii, takich jak ta z „Cinema Paradiso”. Nagrody David di Donatello przypomniały, że nawet d dobie pandemii kino może być miejscem, w którym ciągle trwa szukanie tego, co piękne i prawdziwe. 

TC

Nakręcony w 1915 roku niemy film „Ogień” Giovanniego Pastrone zilustrowany współcześnie znakomitą muzyką graną na żywo w takich miejscach jak Teatro Donizetti, Audytorium Piazza della Libertà, Akademia Carrara czy Bazylika Santa Maria Maggiore – otwiera 39 festiwal Bergamo Film Meeting. 

To wydarzenie, w którym spotyka się muzyka i film. Szczególnie wyraziście wybrzmiewające w dobie pandemii. Swego rodzaju performance artystyczny, dostępny przez streaming w internecie 24 kwietnia od godz. 14.00. 

„Ogień” w reż. Giovanniego Pastrone to film niemy, który powstał w 1915 roku, pod wyraźnym wpływem D’Annunzia, zaś Pastrone zrealizował go pod pseudonimem Piero Fosco. Fabuła filmu osnuta jest wokół romansu pewnej „femme fatale” i malarza (w tych rolach gwiazda włoskiego kina niemego Pina Menichelli oraz Febo Mari). 

To jednak nie sam film ma być centralną częścią wydarzenia – jest raczej jedynie jego narracyjną kanwą, gdyż całość ma być dla widzów doświadczeniem audiowizualnym, swego rodzaju spektaklem i koncertem. 

„Ogień – Pali. Jeszcze. Paolo Fresu, Elio Biffi, Paolo Spaccamonti, Gerardo Chimini grają Il fuoco Giovanni Pastrone” – tak brzmi jego pełen tytuł. Muzycy grają w takich miejscach jak Teatro Donizetti, Audytorium Piazza della Libertà, Akademia Carrara czy Bazylika Santa Maria Maggiore w Bergamo, zaś w tle wyświetlany jest film. I to stanowi o wyjątkowości wydarzenia – widzowie bowiem dzięki tej produkcji „wstawią stopę” do owych pięknych miejsc, i choć wirtualnie, to jednak znajdą się na chwilę w Bergamo. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Całość to produkcja Lab 80 film, twórcą pomysłu jest Simone Boglioni, zaś reżyserują wydarzenie Andrea Zanoli i Stefano P. Testa. 

Nadia Ghisalberti, Radca Kulturalny gminy Bergamo powiedziała: „Kultura nie zatrzymuje się, a wręcz przeciwnie udaje nam się, także w trudnej sytuacji związanej z pandemią w której żyjemy od roku, tworzyć nowe projekty. Kryzys, który rzucił na kolana cały sektor kultury, wyostrzył także nasze spojrzenie na te inicjatywy, które świadczą o olbrzymiej woli przeciwstawienia się złemu losowi, wyzwolił siłę, kreatywność, chęć tworzenia nowych, alternatywnych inicjatyw. To właśnie w tym świetle trzeba patrzeć na tę edycję BFM (w roku uprzednim festiwal się nie odbył – przyp. FdI) i na tę nową, fantastyczną produkcję, piękną, oryginalną, a goszczącą w tak symbolicznych dla naszego miasta miejscach i to z tak wspaniałymi artystami”.

Seans muzyczno-filmowy można oglądać, w formie bezpłatnej, na stronie BFM www.bergamofilmmeeting.it

Film „Il fuoco” został udostępniony przez Muzeum Kina w Turynie. 

Festiwal Bergamo Film Meeting zaczynał od formy przeglądu i dopiero z czasem doszedł do idei konkursu. Jednak duża jego część ma formę przeglądu, w którym do roku znajdują się odrębne części poświęcone reżyserom, tematom, czy też retrospektywy dedykowane wielkim twórcom kina nie tylko włoskiego ale i światowego. W tym roku widzowie obejrzą między innymi kilka filmów Jerzego Skolimowskiego w odrębnie poświęconej polskiemu reżyserowi części (Omaggio a Jerzy Skolimowski), będą też bloki takich twórców jak Volker Schlöndorff i Márta Mészáros. Polska obecność na festiwalu to także filmy animowane Izabeli Plucińskiej. 

Filmy można oglądać od 24 kwietnia do 2 maja, wykupując bądź jednorazowy bilet (5 euro), bądź jeden z abonamentów. 

Program pod linkiem:

https://www.bergamofilmmeeting.it/festival/bergamo-film-meeting-39/tutte-le-sezioni-bfm39/

TC

Geniusz, który wymyka się chcącym łatwych klasyfikacji biografom, umysł i talent będący kołem zamachowym Renesansu, a jednocześnie twórca niewielkiej liczby skończonych malarskich dzieł; człowiek ponad czasem i przestrzenią; arcymistrz sztuk plastycznych, filozof, pisarz, konceptualista, matematyk, projektant, a wreszcie… malarz. Leonardo da Vinci – bohaterem nowego biograficznego serialu we włoskiej telewizji Rai. 

Ileż to już było „dzieł” inspirowanych życiem i twórczością Leonarda da Vinci – na czele z głośną na całym świecie książką Dana Browna i filmem powstałym na jej kanwie. Pewnie więcej niż stron we wszystkich kodeksach Leonarda – czyli w notatkach, rysunkach i spisanych słynnym lustrzanym pismem kartach zebranych po jego śmierci w odrębne zbiory. Notabene osiągały one i osiągają zawrotne ceny – przykładem najbliższym naszym czasom niech będzie Kodeks Leicester, czyli składający się z 36 kart w formacie folio notatnik, powstały w latach 1506-1510, a kupiony na aukcji Christie’s w listopadzie 1994 roku przez Billa Gatesa za zawrotną sumę 30.802.500 dolarów. 

Granica między tym, co zmyślone, a tym, co prawdziwe…

Spośród ostatnio powstałych produkcji kultury zwanej popularną głośnym stał się serial „Leonardo”, wyprodukowany przez włoską telewizję państwową Rai do spółki z francuską France Télévisions oraz niemiecką ZDF. Całość składającą się z ośmiu odcinków wyreżyserowali Dan Percival i Alexis Sweet, a główne role zagrały gwiazdy – Aidan Turner i Matilda De Angelis (rozpoznawalna na całym świecie po roli w hollywoodzkim serialu „Undoing”). Turner wciela się w Leonarda, zaś De Angelis gra Caterinę da Cremona – postać fikcyjną, wokół której zapleciony jest główny wątek serialu. Poza tym występują m.in. Freddie Highmore, Giancarlo Giannini, Robin Renucci.

O serialu było głośno jeszcze przed telewizyjną premierą, za sprawą reklam i wszechobecnych zapowiedzi, więc gdy wystartował – to z jednej strony wzbił się natychmiast na wyżyny oglądalności (nie bez kozery porównuje się go z wcześniejszą produkcją Rai – „Medyceuszami”), a z drugiej starł się z ostrzem krytyki ze strony historyków i publicystów piszących o sztuce. 

„Zazwyczaj dary niebios spływają na ludzi w sposób naturalny, a w sposób nadnaturalny łączą się w jednym człowieku wraz z pięknem, wdziękiem, talentem. Wybraniec losu wydaje się niebiański, a inni zostają w tyle. Widzieli to współcześni w osobie Leonarda da Vinci, który poza tym, że był niezwykłej urody, posiadał zdolności w każdej dziedzinie” – pisał Giorgio Vasari w „Żywotach najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów”.

Zacznijmy od podstawowych zarzutów formułowanych, choćby na łamach „La Repubblica”, przez pisarza Corrado Augiasa. Oto jednym z głównych wątków serialu jest historia domniemanego morderstwa, jakiego miał się dopuścić Leonardo na Caterinie da Cremona – śledztwo stanowi leitmotiv opowieści i ciągnie się przez cały serial. Problem w tym, że zarówno owo „zabójstwo”, jak i postać owej Katarzyny są fikcyjne. Jak pisze Augias, oczywiście wszyscy znamy doskonale, choćby z epoki romantycznej wynalazek zwany „litentia poetica” i zdajemy sobie sprawę z konieczności opierania historii na dobrym, zwartym dramatycznie, rozwoju wydarzeń, jednak rzecz w tym, że w filmie biograficznym (a do takiego aspiruje przecież „Leonardo”) należy umiejętnie wyznaczyć granicę między tym, co zmyślone, a tym co prawdziwe. Innymi słowy trzeba, jak na obrazie, wyznaczyć proporcje dzieła. Tymczasem według Augiasa działania scenarzysty idą zbyt daleko i nieprzygotowany widz może pogubić się, nie potrafiąc odróżnić tego, co prawdziwe od tego, co fikcyjne: „Leonardo aresztowany za morderstwo jest tylko pięknym tytułem z pierwszej strony dziennika. Tym bardziej, że wpisuje się to w dobrze funkcjonujący od dawna mechanizm połączonych sił miłości i śmierci. Tym razem jednak ze szkodą dla protagonisty, fałszując go tak grubą kreską…”.

„Uczłowieczenie” Leonarda

Autorka ciekawej książki o Da Vincim, Barbara Frale, w wywiadzie dotyczącym serialu (była też konsultantką „Medyceuszy”) uważa jednak, że pomimo różnych wad, czy naciągnięć narracyjnych serial broni się, chociaż jak sama dodaje, w swoich powieściach historycznych daje jedynie 5 do 10% pola własnej imaginacji, a poza tym woli trzymać się bliżej faktów. Jeszcze inni zwracają uwagę, że serial skonstruowany na samych faktach byłby zwyczajnie… nudny.

Vittorio Sgarbi na łamach „Il Giornale“, przy różnych kąśliwych i krytycznych uwagach, pisze jednak i pozytywnie o całej produkcji – ma zresztą rację w tym względzie, że pomimo uproszczeń i problemów, „Leonarda“ ogląda się z przyjemnością. Czasem jednak, a nawet może zbyt często, zgrzytając zębami. Przy czym Sgarbi mniej ma pretensji o ów zmyślony wątek Katarzyny, a więcej o inne sprawy: na przykład pokazywanie w filmie rysunków, które… nigdy spod ręki Leonarda nie wyszły. A także do tego, iż generalnie twórcy przyjęli koncepcję „uczłowieczenia” Leonarda, pokazania go jako człowieka żyjącego w renesansowym „tu i teraz”. Gdzież więc geniusz opisany  u Vasariego, gdzie ten, który został obdarowany prawdziwie niezwykłym talentem, iskrą, darem Boga, gdzie geniusz wykraczający umysłem, wizją, możliwościami poza to, co mogą tu na Ziemi uczynić zwykli śmiertelnicy? To chyba najbardziej zasadne pytanie, jakie należy postawić, gdy ogląda się serial. I przyznam, że mam podobne wątpliwości, co do wyboru takiej narracyjnej drogi. 

Verrocchio był zdumiony

Leonardo urodził się 15 kwietnia 1452 roku w Anchiano, w okolicy miasteczka Vinci, jako nieślubne dziecko notariusza Piero. To ojciec, pomimo tego, że oddalił matkę chłopca i wydał ją za mąż, i pomimo tego, że sam poślubił inną kobietę – potem wykazał się ojcowską troską i w chwili gdy Leonardo miał dziesięć lat, zaprowadził go do bottegi swego przyjaciela, florenckiego mistrza, złotnika, rzeźbiarza i malarza Andrei Verrocchio i pokazał mu rysunki syna. Pisze o tym Vasari: „Verrocchio był zdumiony niezwykłymi początkami, jakie zobaczył i nastawał na pana Piotra, ażeby syn zgłosił się do niego”. Tak zaczęło się terminowanie w pracowni Verrocchia. W serialu twórcy zastosowali inne rozwiązanie – oto widzimy już dojrzałego Leonarda, jak pobiera nauki, wśród innych uczniów Verrocchia. I właściwie nic by w tym złego nie było, gdyby nie idące za tym pomysły w zbudowaniu postaci w sensie charakterologicznym, gdyby nie filmowy portret Leonarda. Dodam, że nawet fikcyjna intryga z Katarzyną z Cremony, byłaby dla mnie do przełknięcia (chociaż dla wielu budowanie narracji wokół pytania, czy Leonardo nie ukatrupił jakiejś ładnej babki, to stanowczo za dużo: czy nieprawdziwy główny wątek wokół prawdziwego bohatera nie zmieni się w utrwalany w głowach fałsz?), ale niestety na produkcji ciążą inne wady… 

Faceta pozbawiony pewności siebie

Uważam natomiast za błędny generalny zamysł (o czym pisze też Sgarbi) „uczłowieczania” geniusza – tak by się stał on bardziej ludzkim i przez to bliskim widzowi (tak rozumiem ów zabieg twórców: chcieli, by widz mógł utożsamiać się z bohaterem). Cóż bowiem mamy zamiast genialnego twórcy, którego umysł wykracza poza epokę i bije blaskiem iście nieśmiertelnym? Oto widzimy obdarzonego, owszem, wielkim talentem, wiedzą, przenikliwością Leonarda jako faceta pozbawionego pewności siebie, nie mającego charyzmy i wyjątkowości, nie przykuwającego magnetycznością duszy. Przy czym nawet zewnętrzny wizerunek bohatera odbiega od zapisków z epoki czy choćby Vasariego. Wiemy na przykład, że Leonardo niezwykle dbał o sposób, w jaki się ubierał, w dodatku był w tym względzie ekscentrykiem: lubił jaskrawe, zaskakujące, mocne kolory np. różowy. Tymczasem w serialu widzimy go w barwach ciemnych, brązowych. Zamiast słynnych jasnych kręconych włosów ma ciemną, czarną, wijącą się czuprynę i brodę. Dla odmiany inny bohater serialu – Ludovico Moro (przydomek „Moro” znaczy tyle co „ciemny”) zamiast tradycyjnie ukazywanej w malarstwie ciemnej karnacji i kruczoczarnych włosów – jest w filmie rudawym blondynem. Niby to szczegół, ale znaczący: pokazuje, że w wielu kwestiach twórcy szli bardzo mocno na skróty. 

W wywiadzie telewizyjnym, który przeprowadziła Mara Vernier, odtwórczyni roli Katarzyny Matilda De Angelis stwierdziła, że robiąc serial o Leonardo trzeba było „przymrużyć oko” i trochę sobie „robić jaja” z całej tej historii. Vernier wybuchła śmiechem, ale niestety wypowiedź De Angelis wskazuje na problem tej produkcji – za dużo w niej chyba „robienia sobie jaj”. 

Najgorsze jednak w moim odczuciu jest owo odebranie geniuszowi klimatu i wrażenia wielkiego, wymykającego się prostym opisom, twórcy. Co więcej, nawet aktorzy grający inne postaci mają niekiedy więcej charyzmy od niego – przykładem niech będzie Verrocchio (w tej roli znakomity Giancarlo Giannini). 

Już scena z prezentacją obrazu Verrocchia przedstawiającego chrzest Chrystusa (na którym Leonardo namalował pierwszego z lewej anioła, oraz nogi Jezusa, a także będący w oddali krajobraz), spłycona do jakiejś formy wernisażu, który mógłby się odbywać współcześnie w jednej z nowojorskich galerii, jest przykładem tych problemów. Leonardo jest w niej zalękniony i „zwykły”, a wartości dodać mu musi Caterina. Notabene i później, co jakiś czas, ktoś mu pomaga, wskazuje ślady i tropy, ścieżki jakimi trzeba podążać – odebrana jest mu genialna moc sprawcza, niezwykła inwencja i kreatywność. Na pomysł, by iść do rzeźnika i zobaczyć jak zwierzę wygląda od środka, wpada jego pomocnik!  

Historie pełne emocji

Weźmy też pracę Leonarda nad słynnym, nieskończonym „Pokłonem Trzech Króli”. Zamiast pokazać faktyczne metody pracy geniusza, widzimy jak rysuje kartony i każe z nich odrysowywać kształty uczniom. Tymczasem wyglądała to inaczej i moim zdaniem o wiele bardziej filmowo – Leonardo wbił gwóźdź (!) w centralny punkt dzieła, tam gdzie miały się zbiegać linie perspektywy. Od tego gwoździa poprowadził cienkie sznurki, które wyznaczyły linie i szkicował bezpośrednio na białym podkładzie. Co więcej, poprzedził wykonanie obrazu pogłębionymi studiami, pomysłami, specjalnym szkicem perspektywicznym, na którym zaczął nanosić wstępnie postaci. Początkowo miało być ich sześćdziesiąt, ale liczba została zredukowana do trzydziestu. Da Vinci planował, by ułożyły się w dynamiczny wir wokół będącego w centrum ekspozycji Zbawiciela. Każda zaś z postaci miała mieć „swoją historię“, być w pełni emocjonalna. To zresztą jedna z kilku cech wyróżniających Leonarda – jego psychologizowanie postaci, wydobywanie myśli, stanów emocjonalnych i w sposób zaiście cudowny przekazywanie ich na obrazie. Postaci Leonarda myślą, czują, mają swoją aurę psychiczną. W serialu pokazano to m.in. przy pracy nad portretem Ginevry Benci. Nota bene i tu twórcy „zaszaleli” – pokazali bowiem obciętą część obrazu. Owszem, wiadomo, że portret został o jedną trzecią skrócony i obecnie nie widać na nim dłoni Ginevry. Owszem, są znane szkice dłoni z kwiatem między palcami, które najprawdopodobniej służyły mistrzowi do wykonania dzieła. Ale jednak „domalowanie” ich na potrzeby filmu wiąże się z wejściem w sferę artystycznego sacrum i już na pierwszy rzut oka wygląda fatalnie, nie jest leonardowskie.

Niestety także i inne, zdawałoby się fundamentalne kwestie dotyczące warsztatu Leonarda albo nie są pokazane wcale, albo są bardzo spłycone: od kwestii stosowania farb olejnych (a nie tempery), przez sposób kreskowania w szkicach, po rozmazywanie farby palcami. A już scena, w której dorosłemu Leonardowi Verrocchio zaczyna tłumaczyć, że farby trzeba ucierać zatraca o infantylny komizm: to wiedziało każde dziecko w warsztacie, od tego bowiem zaczynało naukę. 

Uważny obserwator

„Leonardo podejmował się wielu rzeczy – pisał Vasari – dzięki swym umiejętnościom na polu sztuki, ale niczego nie skończył. Wydawało mu się, że ręka ludzka nie jest w stanie osiągnąć doskonałości w dziele, które on sobie wyobraża”. 

Z jednej strony geniusz artystyczny, a także matematyczno-inżynieryjny, człowiek opracowujący koncepcje, w których współdziałają różne gałęzie sztuki i nauki, od matematyki i geometrii przez chemię, optykę aż po doświadczenia teatralne i sceniczne, z drugiej twórca, który wielu rzeczy nie kończy – pozostawia po sobie kilkanaście dzieł malarskich, tysiące zapisanych stron notatek, rysunków inżynieryjnych, projektów pojazdów i broni, prac dotyczących perspektywy i sztuk malarskich.

W Kodeksie Atlantyckim radził aspirantom pragnącym stać się wielkimi malarzami często chodzić na spacery. Wychodzić i obserwować – ludzi, twarze, krajobrazy. Albo to, jak pada światło. Sam był uważnym obserwatorem, chłonął świat, by później twórczo go przekształcać. Ale myślał też o  nieśmiertelności – która w jego pojęciu (poza tym, co nauczał Kościół o zbawieniu) wiązała się z tym, by zostać w pamięci ludzi. By żyć dalej „w ich umysłach“. W tym sensie, oczywiście, osiągnął to, co zamierzał. 

Szkoda, że serial Rai, przy swoich zaletach (lekkości opowiadania, telewizyjnej sprawności) ma wspomniane wyżej wady. Szkoda, że przekonuje widza o tym, jak bardzo „śmiertelny” był Leonardo. W istocie przecież: nieśmiertelny!

Tomasz Łysiak

Serial dostępny na platformie i w aplikacji RaiPlay, z włoskimi napisami i włoskim dubbingiem. Jak korzystać z aplikacji dowiecie się z mini poradnika:

RaiPlay – czyli jak oglądać włoską telewizję? Mini poradnik

Dopiero co rozmawiałem na temat Sanremo z Włochem z Kalabrii. Szczerze mówiąc nie do końca rozumiał dlaczego – jeśli na codzień zajmuję się raczej tzw. kulturą wysoką, słucham włoskiej opery czy zachwycam malarstwem renesansowym – co roku oglądam relację z Teatru Ariston. „Przecież to czysta rozrywka i komercja” – powiedział. Ma rację. Jednak Sanremo to także spojrzenie na Italię „popularną” tu i teraz, to Włochy całe, takie jakie są obecnie, ukazane w pięciodniowym „skrócie” na scenie. I dlatego lubię je oglądać. 

Italia jest podobna do tygla, w którym mieszają się zaskakująco kontrastowe składniki. Jak na uliczce w Neapolu, gdzie pod muralem ktoś sprzedaje koszulki Napoli, obok są wyłożone worki na śmieci w pasy Juventusu, na straganie przy San Gregorio stoi masa kiczowatych figurek, ale jednocześnie z otwartego okna dobiega… operowe arcydzieło: aria Cavaradossiego z III aktu „Toski”. To, co wysokie jest obok tego, co niskie – smaki, zapachy, przekleństwa i błogosławieństwa, kapliczki i renesansowe obrazy, katedry, bazyliki i biedne osiedla, złote madonny i zakapturzeni ulicznicy. Maradona i Caravaggio. Jeśli kochasz Włochy – rozumiesz to, więc smakujesz od każdej strony, zapuszczasz się w zaułki, by obserwować, podsłuchiwać, zgłębiać.

Sanremo jest częścią włoskiej kultury. Od lat równo siedemdziesięciu. Ze słynnej sceny wyruszały na podbój nie tylko Italii, ale i całego świata, takie przeboje, jak „Nel blu dipinto di blu” (któż tego nie nucił?) i wiele innych. Ale nie same piosenki powodują, że siadam przez telewizorem, by oglądać pięć wieczorów widowisko w teatrze Ariston. Chociaż oczywiście, te piosenki są esencją, głównym motorem – potem zaś przez cały rok funkcjonują we włoskich rozgłośniach radiowych i słychać je wszędzie – w samochodach, w barze, na stacji benzynowej. Czasem wśród tej popularno-rozrywkowej włoskiej papki wyławia się też rzeczy cenne, a nawet bardzo cenne. Niekiedy to właśnie tu debiutują artyści, którzy później robią światową karierę i stają się ikonami włoskiej muzyki rozrywkowej. Al Bano, Zucchero, czy Gianna Nannini  to jednak nie wszystko. Z drugiej strony bowiem pojawiają się młodzi, ciekawi piosenkarze. Ot, choćby dla mnie, odkrycie dokonanie dzięki Sanremo – faceta, który ma przydomek artystyczny Maldestro. Jego piosenka „Dla Federiki” – z refrenem o spacerowaniu – po zajęciu drugiego miejsca w Nuove Proposte w 2017 roku, została ze mną na dłużej. A sam Maldestro? To chłopak z Neapolu, syn z rodziny związanej z Camorrą. Jego wejście w świat piosenki – i to takiej „autorskiej”, z gitarą w ręku – to było zerwanie z całym światem przestępczym, który już na niego czekał. Maldestro uratował siebie i swoją rodziną śpiewaniem – wyrwał z czekającego ją piekła. Trzeba o tym pamiętać, gdy słucha się jego piosenki, bo one też są o tym, i są „dlatego”…

Ale, jak wspomniałem – nie same piosenki są dla mnie „solą” najsłynniejszego włoskiego festiwalu piosenki. To także wszystko to, co dzieje się pomiędzy nimi. To plejada prowadzących, znakomitości świata telewizji, teatru, filmu, estrady, to żarty, nawiązania do życia społecznego Włoch i wreszcie – to goście specjalni. Czasem całkiem zaskakujący… Oto któregoś roku na scenie pojawił się cały oddział strażaków, honorowanych brawami publiczności, to oni ratowali ludzi po trzęsieniach ziemi, które dotknęły kraj. Albo też – niezmiernie to mnie wzruszyło – pomiędzy utworami, na wielką, rozświetloną setkami świateł scenę wszedł staruszek, prowadzony przez może dziesięcioletniego wnuka. Skąd się wzięli? Dziadek miał marzenie – chciał być na scenie w Sanremo. Wnuczek zapytał rodziców, czy mogą mu pomóc. Ci zadzwonili do Rai. I… udało się. Wszedł więc ten starszy pan z wnuczkiem podpierającym go pod ramię. I tyle. Tylko tyle. Aż tyle. Miałem łzy w oczach. Takie proste. A takie ważne – miłość i szacunek do starszych, prostych, zwykłych ludzi. Do starości. Ktoś powie – „dla klaki”. Ale czy ktokolwiek, gdziekolwiek odważy się na coś tak mało „atrakcyjnego” w sensie widowiska? A oni to robią. Choćby dla takiej chwili warto oglądać…

Rok temu w lutym 2020 roku po raz pierwszy festiwal prowadziła para Amadeus (dziennikarz telewizyjny, prowadzący programy telewizyjne, między innymi popularny teleturniej) oraz komik, aktor, showman Fiorello. Konkurs wygrał Diodato. Tuż po festiwalu wybuchła epidemia COVID. Gdy Italię zamknięto (w pewnym momencie całkowicie) tę piosenkę Diodato śpiewano i puszczano z głośników przez otwarte okna, jak znak – żyjemy, jesteśmy, nie damy się!

Teraz Amadeus przypomniał o tym w trakcie wieczoru otwarcia. Razem z Fiorello wskazali puste krzesła na widowni (Fiorello krzyknął do foteli – „W górę podłokietniki” „klaszczemy!”), a potem zwrócili się do publiczności mówiąc, że ten festiwal mógł się nie odbyć, że już myślano, by go odwołać, ale właśnie… Im bardziej się zastanowimy, jaki jest obecnie świat, to… tym bardziej festiwal jest potrzebny. Po to, by dać chociaż na kilka dni, na kilka wieczorów, ludziom zamkniętym w domach – radość i chwilę oddechu!

W trakcie wtorkowego wieczoru na scenie pojawiła się aktorka Matilda De Angelis (ostatnio duża rola w amerykańskim serialu „The Undoing”). W niewielkim performance pokazała słynne zdjęcie z marynarzem całującym dziewczynę po zakończeniu drugiej wojny światowej. „Teraz coś takiego byłoby niemożliwe” – powiedziała – „Bo teraz nosimy maski. Nikt zatem nie mógłby podejść do nieznajomej dziewczyny i ot tak po prostu ją pocałować”. Nie ma już pocałunków. Następnie zaczęła recytować wiersz. Rostand. Cyrano de Bergerac. O pocałunku: 

«Ma poi che cosa è un bacio? Un giuramento fatto un poco più da presso, un più preciso patto, una confessione che sigillar si vuole, un apostrofo roseo messo tra le parole t’amo; un segreto detto sulla bocca, un istante d’infinito che ha il fruscio di un’ape tra le piante, una comunione che ha gusto di fiore, un mezzo per potersi respirare un po’ il cuore e assaporarsi l’anima a fior di labbra»,

Cóż więc robić? Spytała na koniec udawanego „wykładu” o pocałunkach? Co my teraz wszyscy możemy robić? Po prostu… mieć otwarte ramiona. Może więc i po to oglądać Sanremo, by przypomnieć sobie, że można otwierać ramiona? 

Na scenie pojawiła się też inna osobistość życia publicznego w Italii. Piłkarz. Gracz Milanu – Zlatan Ibrahimovic. I z marsową miną podał Amadeusowi „nowe reguły festiwalu” – „teraz to będzie festiwal Zlatana”. Reguły dziwnym trafem są piłkarskie (z 26 piosenkarzy czterech należy wywalić, bo gra 11 na 11, razy 22 itd.) – a całość naprawdę zabawna. 

I wreszcie Fiorello – absolutna gwiazda, człowiek-dynamit, o wielkiej swobodzie i znakomitym poczuciu humoru, improwizujący, naturalny zabawny. Nie sposób się nie śmiać.

W tym roku jednym z gości specjalnych była Alessia Bonari. Elegancka, w pięknej sukni. W tle wyświetlono jej zdjęcie sprzed roku – to pielęgniarka, której fotografia w marcu 2020 roku obiegła cały świat. Była wtedy po kilkunastogodzinnym dyżurze, w trakcie którego non stop miała maskę na twarzy – zostały na jej skórze głębokie ślady i sińce. Ta opowieść o roku z COVID to też Włochy z „tu i teraz”. Ten festiwal bez publiczności – jest więc także i o tym. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ale jest też o nadziei i radości. Może Włosi mają to do siebie, że nawet najtrudniejsze chwile potrafią rozładować czymś zabawnym? Jak w filmie „Życie jest piękne”, w którym Roberto Begnini ratował chłopca od najgorszego – żarcikami. I to było jeszcze bardziej przejmujące. Podobnie jest i teraz. Fiorello szaleje, bawi znakomitymi żartami, ale pod spodem tegorocznego Sanremo jest co innego – pusta widownia, dalsza trudna walka z pandemią, gdy wszyscy już są bardzo zmęczeni. Ale tym bardziej potrzeba promieni światła, uśmiechu lekkości. To też nam wszystkim potrzebne. 

A ja dalej będę oglądał Sanremo. Gdyż kocham obserwować Italię i ciągle staram się ją zrozumieć, dojrzeć lepiej i głębiej, z różnych perspektyw. Nawet gdy w tym roku znowu jakiś „Bugo” obrazi się na „Morgana” i na odwrót (tak było rok temu), to i tak poza plotkarskimi magazynami Włosi będą o tym dyskutować przez kilka miesięcy. Jak o wszystkich innych migotliwych, kolorowych odblaskach życia we Włoszech. Forza Sanremo!

Tomasz Łysiak